martes. 19.03.2024

Xela Arias (Sarria 1962-Vigo 2003) soamente existiu 41 anos, pero resumir o seu paso en dez frases antóllase unha tarefa farto complicada. Esta muller sentiu soidade xeracional, reivindicou o feminismo e entendeu a poesía coma o trato coa procura da vida poderosamente iluminada.

A filla de Amparo e Valentín, nada en Ortoá e que escoitou sanguentos comentarios como que a unha nena tan feita non deberían ensinarlle a falar en galego, asinou 'Denuncia do equilibrio' (1986), o diálogo entre fotografías e textos 'Tigres coma cabalos' (1990), 'Darío a diario' (1995) e 'Intempériome' (2003).

Que a unidade se compón de desorde era o seu lema para ir tirando, como quixo e mentres puido. Deixou os estudos, que despois retomou, para embarcarse en 1980, na cidade do sur de Galicia onde pasou a maior parte do seu tempo, cunhas 'Edicións Xerais' acabadas de crear, unha casa, a súa, que reuniu a súa poesía nun fantástico volume.

Despois fixo carreira, cando ela considerou, e converteuse en mestra.

Sabía ben onde residía a forza da razón e empregou os seus días en dar testemuño, con versos revestidos de afouteza e dignidade. Á temperá idade de 11 gañou o seu primeiro premio. E seguiu escribindo. De feito, lembrábase dende sempre facéndoo.

Velaquí pois esa Xela inconforme, transgresora, exploradora e cun grande magnetismo. Por suposto, o lápis era o seu. Alguén tan pouco ao uso non precisa de máis.

1 - Ela ('Só Ningures país da decapitación non ten leis'): "Teño a alma abrazada por fenómenos estraños, fenómenos extraordinarios, rompo, rompéuseme ou vaso nas mans / miraba cara a atrás a morea de cousas, buligaba, eu moraba Ningures e alí nos atopabamos, en forma ergueu a man para dicirme, é mentira que moramos".

2 - A súa rebeldía contra a orde prefixada: "Denúnciome asasina de equilibrios, equilibrios desmenuzados -liñas directas da paisaxe do corazón- buscan brazos cabezas liberdade".

3 - Nacer e morrer sós. A relación entre dous suxeitos e o desprazamento constante: "irás virás dirás, quedamos nós illados de nós en nós".

4 - Afastada de idealizacións: "Comigo e os despoxos de vós en min nace a historia en min".

5 - Código de valores que transmite ao seu único fillo, Darío: "Busco o modo de acompañarte sen estorbo, que sexas ó meu carón feliz creador de ti, de ti e mailo mundo que apañes".

6 - Sen clixés, por favor, e explícase: "Non me gustaban de nena os peluches e lembran meus pais que non xoguei moito ás bonecas. Non me deteño a cociñar e na química dás quimeras rocei un xeito de delincuencia xuvenil".

7 - Labazada de realidade (composición 'De xeito que a vida ía en serio'): "Xa temos cadáveres amigos e coñecidos, sabemos da morte o legado inútil. Pero ¡que ridículo!, ¿non? abraza-lo feito feliz de xa medrar -camiñar ás aforas- en tempos asepticamente tan Alienados".

8 - 'A de quen comprende' (sen engadidos): "A de quen comprende non é palabra feliz, a de quen transmite é terminoloxía útil, se na vida cotiá o balazo non rebenta en estourido a estupidez, pouco importa intelixencia ou sentimento".

MÁIS DOUS...

9- Chus Nogueira, profesora e editora de 'Xeliña' e participante en 'Unha palabra para Xela', de Arraianos, con 31 pílulas audiovisuais para cada un dos 31 días do mes das Letras Galegas 2021 que este ano a distinguen: Vea inconforme, co tempo que lle tocou vivir, cos tempos e ritmos, coa orde establecida e mesmo coas palabras e a súa sintaxe. (Non estrañan así ligazóns tan abruptas como 'A Garímate. A Brázate').

10- Xosé Luís Méndez Ferrín, escritor, amigo persoal e participante na mesma iniciativa: Xela foi independencia, unha soa non, independencia en todos os sentidos.

Porque na tarefa de peneirar na percura de identidades, dende logo que esta moza atopou a súa. 

Unha Xela "de dez"